|
|
 | |  |
|
Чын пошкудо утыш ок лук
Чын пошкудо утыш ок лук. (МЭ, 14.01,1997) Куд ий ончыч марий книгасавыкгыш Анатолий Рыбаковым "Страх" книгажым печатлен лукто. Тиде книга мыйын шумешем моткоч .келге кышам кодыш, молан манаш гын,тушто лочын ончыктымо Саша Панкратовын илышыже икмымяр шоышто ачамын илыш корныжым иарныктара. Кузе Панкратов, лагерь гыч портылмскыже, эре лудын илен,тугак мыйын ачамат 1947 ий гыч 1957 ий марте шкенжым тыгеракак кучен.
Ачамым, Степан Николаевич Каанцевым, 1937 ий 21 августышто поен нантаеныт. Авана кум изи ньога дене шинчен кодо. Тунам мыланем улыжат ныл ий лийын. Икмыняр жап гыч аванам паша гычат поктен луктыч: калык тушманын пелашыжлан школ омса вигак тукылалтын. йора эше тиде жаныштс мемнан Миклуш кочана илыше лийын. Мемнам йол умбаке шогалтымаште тудын надырже пеш кугу, кочана илыш мучкыжо кресаньык пашам шуктеи шоген: апшатлан ыштен, контам оптен, мукшым ончен.Ко мланде дене кылдалтын гын, тудо сайын пала: кресаньыкын пашаже куштылго огыл. Удырамашланат, порьен-ланат пеш таза лийман. Шурным ончен куштымо сомыл тыйым вучаш огеш тÿҥал. Поснак шошо ara, уржа-сорла тургым годым. Изиш юватыльыч — кинде деч поена шинчен кодат. Санденак эр ужара гыч кас ужара марте пужалташ логалеш. Тиде амал денак кочанан Каврий луман черлырак эргыже кумло кок ияшак колен колтыш. Куваже, Евдокия Афанасьевна, кум изи икшыве дене кодо. Тудланат пеш шуко орлыкым чыташыже логале. Но кеч-мо гынат мемнам чыланнамат. Евдокия Афанасьевна ден икшывыже-влакымат, молымат, лач мландак йол умбалне кучаш полшен. Меат, ньога-шамыч, кугыен--влак дене пырля турло пашаш коштынна, кеч изиш да тыге кочкышым ыштен налынна.Кугу Отечественный cap тун-алмеке, шуко туныктышылан шочмо элым аралаш каяш всрештын.Тыге нуно ялеш пеш шагалын кодыныт. Мемнан аваланнат паша вер лекте. Кенгеж мучаште, август тылзын, кочана мемнам имне дене Аблан починта гыч Памашъялыш конден кодыш. Тыште ме 1947 ий марте илышна, верысе школ пелен паче-
рым ойырышт. Памашъял тун"алтыш школым мый нигунамат монден ом керт. Тудо моткоч сылне кундемеш верланен. Школ воктенак изи пуя шарлен возын, вуд гоч пу куварым ыштыме. Удыр-рвезе-влак тиде верыш погынат ыле, кажне кастене гаяк гармонь сем почеш мурен-куштеныт. Памашъял кадык ушешем поро шарнымашым гына коден. Тудо жапыште тыште ныл бригада ыле. Кажне бригада кумло-кумло вич имньым кучен. Сар ийлаште да cap пытымекат, чыла гаяк паша имме вий дене шукталтын.Ме, тыгыде йоча-влак шукшудым сомылаш. Йытыным кураш, кыраш да олыкыш шараш кукшо шудым удыраш, имньым куташ, уржам, шульым сорла денс турёдаш коштынна. Крссаньык пашалан мсмнам туныктышо-влак кокла гыч але мартеат Андрей Ивановым, Мария Кузнецовам, Зоя Вараксипам. Саскавий Чемушевам да южс молымат монден ом керт. Кызытат южгунам шинча ончылнем Харитон Сергеевич Заболотских суретлалтеш. Гудо 1942 ийыште фронт гыч сусырген портыльо. Ик йолжо умбаке шогал ок керт ыле, туге гынат пасуш, торчак дене коштын толашен. Пашам чылан ыштеныт, иктат ордыжеш кодаш точен огыл.
Кугурак тунемше-влак ¡кокла гыч Михаил ден-Василий Байковмыт нерген тунамсе ийлаште пеш шуко поро мутым колаш логалым. Михаилым /Михаил Григорьевич Байковым — Марий коммунын" (кызыт "Марий Эл") редакторжым/ туныктышо-влак пеш пагаленыт. Налаш, мутлан. математикым туныктышо Илья Кузьмич Деряниным. Тудым 1940 ий тун-алтыгпыште армийыш нальыч. Но шке тунемшыжым, Михаилым. монден огыл. cap тарванымеш ваш-ваш серышым возгаленыт, шке илышышт, кузе служитлыме. Школышто nauia кузе каен шогымо дене икте-вссыштым палдарен шогеныт. Иктым гына чаманаш логалеш, школын йбратыме туныктышыжо Сенымаш кече марте илен ыш шукто. Умыржо сареш курылто.
Мый Михаил Григорьевичын Васлий шольыж деч ик класслан вараш кодын тунемым. Чыла шотыштат тудын деч примерым налаш тыршем ыле. Васлий
1948 ийыштс Кугу Пумарий кыдалаш школым моктымо грамот дене тунем пытарыш. Идалык гыч мыят тыгай грамотымак нальым.
Васлий марий ден руш йылмым, литературым пеш йората ыле, санденак тудо педагогический инсгитутыш тунемаш каяш манын шоненам. Тыгай
корным ойырен налеш гын, векат, ученый лийын шукта ыле. Но йолташ рвезем йоршын шоныдымын-вучыдымын ондак Йошкар-Олаште фельдшерско-акушерский школым, вара Озаныште медицинский институтым тунем пытарыш. Кызыт Кустанай олаште ила. Тугс гынат шочмо кундемжым, йолташыже-влакым мондымаш уке, чÿчкыдын марий мландыш толын коштеш.
Эше ик еш нерген — Иван Игнатьевич Заболотскихын ешыж нерген —
мутым лукде ом керт. Иынатий Йыванжым мый сайын ом шарне, но ешыж дене, тудын шочшыжо-влак Йыван, Клавий, Миклай да Микале дене ме пеш келшен иленна. Нуно мемнан ачаиан лагерьыште лиймыжым паленыт гынат, эре мсмнан ешлан лудде полышкаленыт. Мый Тамара луман акам Клавий дене моткоч келша ылс, а мсжс, рвезе-влак Йыван, Миклай да Микале дене эре гаяк пырля модынна. Тыгайже, конешне, нигунамат огеш мондалт.
1947 ийыште ачана лагерь гыч портыльо. Мемнан ешлан, мутат уке тиде пеш кугу куаным кондыш.Ме тунам лачак пасушто шулым туредына ыле. Бригадир Василий Петрович Шиляев писын гына мый декем лишеме да куанен шижтарыш "Геральд, ачат портылын. Пашам коден, монто каен кертаг". Мый. конешне, тыгай уверлан шым yiuaе. Вет тунам поген кайыме ек-влак нерген мом гына ойлыштын огытыл.ШУмем моткочак култкен, пеш
мöҥгö куржын колтымо шуын гынат. кече шичмеш моло дене пырля пашам ыштышым. А кунам монго юртыльым. ваштарешем ачам лсктын шогале. Шкеже мыйым öндалкала, шургем гыч, турвем шупшалеш. а шинчаж гыч чарныде иинчавуд йога. Вет мыняр жап ме икте-весынам ужын огынал!
Тунам мыйым икте орыктарен: лаерьыште ачамлан моткоч шуко нелылыкым ужаш логалын гынат, мый пöтылмыжо кечылаштат, тулеч варят ик ганат совет власть нерген öпкелен ойлымыжым колыи омыл. Вара веле, Шернур педагогический училищыште тунемме жапыштырак, ушышко тыгай шонымаш толын пурен: совет властьше огыл гын, тудо кÿлсш шинчымашыжымат нальн огеш керт ыле, шочшыжо-влакланат тыгай корно огеш почылт ыле. Вет ондак марий икшыве тидым омо денее веле ужын кертын. А "калык тушманыш" тудым власть огыл савырен..
1947 ий августыштак, ача портылмеке, ешна Кугу Пумарийыш кусныш. Авана тысе кыдалаш школышто туныкташ тунале. Йоча годсо жап кужу жаплан uiaрнымашеш кодеш, маныт. Мый тьге ойлымо дене келшем. Кызытат иктаж-кушто агытан муралтымым колам гын, шинча ончылнем вигак Памашъял школ кудывече суретлалтеш. Вет туштыжо ме кандаш ий'наре иленна. Имне шинчалме йук пылышлан солна —• ушышко вигак имне кутымем толын пура. Икманаш, илыш тугай: имне шинчалеш — Ужарам ужат, пундыш тарвана — пирым вучо.
Мый моткочак кугу таум каласынем Памашъялыште илыше-влаклан,
нуныи пашам ышташ, илышым йораташ туныктымыштлан. Нунын полшымышт арам лийын огыл. Шернур педучилище деч вара мый Ачинский авиационно-технический училищым тунем пытарышым, вара икмыняр ий авиаполкышто лиймек.Киевский высший военно- инженерный училищыште да Ростовский командно-инженерный артиллерийский училищыште шинчымашым нолтышым. Тидыже ятыр ий ракетный частьыште служитлаш корным почо.
Кызыт Володя эргым Санкт-Петербургышто военный академийыште тунемеш. а Саша эргым Йошкар-Олаште врачлан пашам ышта.
Совет власть огыл гын, мыйын ешем тидым ужын кертеш ыле мо?!
Г.КАЗАНЦЕВ.
Россий армийын ветеранже.
|
| Категория: Односельчане | Добавил: йошкар-ола (07.06.2013)
|
| Просмотров: 825
| Рейтинг: 0.0/0 |
Добавлять комментарии могут только зарегистрированные пользователи. [ Регистрация | Вход ] | |
 | |  |
|
|
